رمز نصرت در حدیث امام رضا (علیه السلام)
اگر امام رضا (علیه السلام) عالم آل محمد لقب گرفته است، باید اعتراف کنیم که خود را از دانش‌های انسان‌ساز ایشان محروم کرده‌ایم.
یکی از روایات آن امام رؤوف:
مَا الْتَقَتْ فِئَتَانِ قَطُّ إِلَّا نُصِرَ أَعْظَمُهُمَا عَفْواً.
هرگز دو گروه به هم نمی‌رسند مگر اینکه گروه باگذشت‌تر، کمک می‌شود.
توضیح مطلب:
سؤال اول: پیروز میدان در درگیری‌ها کیست؟
شخص یا گروهی که یاران بیشتر و قوی‌تری داشته باشد.
سؤال دوم: چند نوع یار و مددکار برای انسان‌ها وجود دارد؟
دست کم سه نوع یاور داریم:
1. انسان‌ها
2. امکانات مادی
3. خالق این انسان‌ها و امکانات
سؤال سوم: افراد درگیر، معمولا توان انجام چند نوع کار را دارند؟
این افراد، دست کم می‌توانند دو نوع کار انجام دهند:
أ) مقابله به مثل کردن و انتقام گرفتن
ب) عفو و گذشت
سؤال چهارم: چه نوع کاری باعث جلب یاری دیگران می‌شود؟
اما پاسخ این حدیث شریف به سؤال چهارم:
اگر یکی از این دو گروه (یا افراد) بیش از دیگری عفو و گذشت کند، یاران بیشتری خواهد داشت و یاریِ بیشتری خواهد دید. و به صورت طبیعی، در میدان مبارزه، پیروز می‌شود.
آیا این حدیث را فقط از سر تعبد می‌پذیریم یا بررسی واقعیت نیز تحلیل آن را تأیید می‌کند؟
اگر چه درست بودن انجام عفو یا انتقام، کاملا به عوامل و شرایط درگیری بستگی دارد، اما در غالب موارد و تقریبا در ابتدای تمام درگیری‌ها، عفو و گذشت، یک ارزش اخلاقی به شمار می‌آید، بر عکس انتقام و درگیر شدن (البته هر دو، موارد استثنا هم دارند). بر این اساس:
1. عموم «انسان‌ها»، ارزش‌های اخلاقی را دوست دارند و با اشخاص خوش‌اخلاق‌تر همراهی می‌کنند. بنابراین کسی که می‌خواهد انسان‌های بیشتری، یاور او شوند، باید دارای فضائل اخلاقی باشد.
2. کسی که اهل انتقام است، زمان خود را صَرف درگیری می‌کند و فرصت تفکر و استفاده بهتر از «امکانات» را از دست می‌دهد. در حالی که اهل عفو، به دو دلیل می‌تواند بهره بیشتری از آنها ببرد:
أ) با درگیر نشدن، زمان را ذخیره می‌کند.
ب) با حفظ آرامش خود، به جنبه‌های بیشتری از مسئله توجه می‌کند.
چنین کسی، اسیر حوادث نخواهد بود، بلکه بر حادثه‌ها، حکومت می‌کند و «امکانات» بیشتری را به یاری خود در می‌آورد.
3. یاریِ «خالقِ انسان‌ها و ارزش‌ها»، پیروزی قطعی را به ارمغان می‌آورد. ملاک یاری خدا هم روشن است: هر چه اخلاق و تقوا بیشتر رعایت شود، یاری خدا هم بیشتر خواهد بود. پس عفو و گذشت بیشتر، انسان را در اردوگاه یاور حقیقی قرار می‌دهد.
تذکر: در موارد بسیاری، یاری و دستگیری خدا و پیروزی حقیقی و نهایی، در چرتکه‌های ظاهربین ما قابل محاسبه نیستند.
جمعه 2 تیر 1396 / 28 ماه مبارک رمضان 1438