انباز

پیشنهاد اصلی:

از جمله مسئله‌های پژوهشی مفید، «روش‌شناسیِ علوم» است که شامل سه سؤال فرعی می‌شود:

1. مبانی: (هست‌ها و نیست‌های مرتبط با مسئله تحقیق)

امروزه غالبا 7 نوع مبنا مطرح می‌شود:

* فلسفه دین (دین‌شناختی)

* معرفت‌شناختی

* هستی‌شناختی

* انسان‌شناختی

* ارزش‌شناختی

* زیبایی‌شناختی

* روش‌شناختی

البته معمولا بخشی از آنها متناسب با مسئله و نیاز تحقیقات، انتخاب شده، مورد بحث قرار می‌گیرند.

ضمنا اگر حجم مطالب این قسمت زیاد باشد، می‌توان همین سرفصل را به عنوان موضوع، پیشنهاد داد.

2. قواعد: (بایدها و نبایدهای مرتبط با مسئله تحقیق)

قواعد (همانند مبانی) به قواعد کلی‌تر و جزئی‌تر تقسیم می‌شوند. فرآیند مربوط به مسئله تحقیق، در واقع ترتیب منطقی بین مجموعه قواعد جزئی یا کلی است.

3. آسیب‌شناسی:

محتوای این بحث را می‌توان به دو شکل عرضه کرد:

3.1. می‌توان آن را به عنوان فصل چهارم تحقیقِ «روش‌شناسانه» و در عَرْض مبانی و قواعد (و به عنوان سؤال فرعی سوم) آورد.

بهتر است بحث آسیب‌شناسی در تحقیقات «توصیفی»، به این شکل بیاید.

3.2. همچنین می‌توان محتوای فیش‌های آن را در ذیل مباحث دو فصل گذشته (خصوصا بحث قواعد) آورد. به این شکل که ذیل هر قاعده (یا مبنا) مثال‌هایی را از رعایت نکردن مبانی و قواعد ذکر کرد که موجب آسیب‌پذیر شدن کارهای تفسیری شده است.

شاید مناسب‌تر آن باشد که بحث «آسیب‌شناسی» در پژوهش‌های توصیه‌ای به این شکل عرضه شود. طبیعتا مثال‌ها به اندازه اهمیت و تأثیرگذاری‌شان قابل طرح خواهند بود.

 

متغیرهای تحقیق روش‌شناختی:

چندین مدل برای تحقیقات روش‌شناسانه (روش‌شناختی) در حوزه تفسیر وجود دارد و انتخاب موضوع در این زمینه بسیار آسان است. این موضوعات پژوهشی را می‌توان با لحاظ و تلفیق متغیرهایی مانند موارد زیر به دست آورد:

1. تفسیر (یا مفسر) خاص

2. روش‌های تفسیری

3. گرایش‌های تفسیری

4. مذهب مفسران

5. سوره‌های قرآن

6. موضوعات قرآنی (که در تفسیر موضوعی مورد توجه‌اند)

7. دوره‌های تاریخی مفسران

8. سطوح مفسران (مثل معصوم و غیر معصوم)

و ...

 

مثال‌هایی از تحقیق روش‌شناختی تفسیری:

بسته به اهمیت و اولویت هر کدام از این متغیرها می‌توان دو یا چند متغیر را با هم تلفیق کرد و به یک موضوع پژوهشی دست یافت. در ادامه به نمونه‌هایی از موضوعات محتمل اشاره می‌کنم:

1. روش‌شناسی کشف غرض سوره‌ها در تفسیر المیزان

2. بررسی تطبیقی روش مفسران در کشف غرض سوره شورا

3. روش‌شناسی تقسیم یک سوره به بندها در تفسیر المیزان

4. بررسی تطبیقی روش مفسران در تقسیم سوره شورا به چند بند

5. روش‌شناسی تفسیر المیزان در برقرار کردن ارتباط بین غرض سوره و بندهای آن

6. بررسی تطبیقی روش مفسران در برقراری ارتباط بین غرض سوره  شورا با بندها(آیه‌ها)ی آن

7. لوازم روشی تفسیر قرآن به قرآن در فهم آیات امامت

8. روش‌شناسی تفسیر تربیتی مفسران شیعی

9. نقش فقه مقاصد در روش تفسیر تربیتی (هدایتی) مفسران اهل سنت

10. روش‌شناسی جری و تطبیق در روایات تفسیری پیامبر و اهل بیت

و ...

 

سه نکته کاربردی:

1. هر کدام از این موضوعات می‌توانند متناسب با سطح 3 و 4 حوزه (یا ارشد و دکترای دانشگاه) باشند. اما طبیعتا تحقیقات توصیه‌ای برای سطح 4 (دکترا) و توصیفی‌ها برای سطح 3 (ارشد) مناسب‌ترند.

2. یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم برای انتخاب متغیرهای مؤثر در انتخاب موضوع، حجم احتمالی فیش‌هایی است که متن تحقیق را تشکیل خواهند داد. محقق باید پیش از انتخاب یک موضوع، یک مطالعه اجمالی درباره آن داشته باشد تا تقریبا مطمئن شود که حجم مطالبش با پایان‌نامه سطح 3 یا 4 متناسب است.

3. لازم است که قبل از پیشنهاد موضوع، سؤالات فرعی آن را تصور کرده باشیم. تدوین اولیه سؤالات فرعی دقیق، دست کم دو ثمره دارد:

الف) انتخاب موضوع مفیدتر؛

ب) بیان مسئله بهتر.

 

با آرزوی موفقیت برای تمام پژوهش‌گران حقیقت‌جو